Ebron y'n Nos - mis-Gortheren 2019

This is a transcript for the July 2019 'Ebron y'n Nos'  piece I prepared for Radyo An Gernewegva, broadcast in #438.

Dydh da. An mis ma, rag mis-Gortheren yma rann Ebron y’n Nos arbennik a-dro dhe’n loor.

Nans yw hanterkans bledhen, yth esa an kynsa stervarnoryon Neil Armstrong ha Buzz Aldrin tira war enep an loor, y’n dowlenn Apollo 11.

Apollo 11 a veu lonchys dhe’n 16ves mis-Gortheren 1969, hag an unses lorel a diras war an enep y’n Mor Kosoleth dhe’n 20ves mis-Gortheren.

Pymp tirellow Apollo pella a diras war an loor bys dhe Apollo 17 yn mis-Kevardhu 1972.

An mis ma, yma loor nowydh dhe’n nessa mis-Gortheren, kynsa kwartron 9ves mis-Gortheren, loor leun dhe’n 16ves mis-Gortheren, diwettha kwartron 25ves mis-Gortheren ha’n loor nowydh arta an kynsa mis-Est.

Dhe’n nessa mis-Gortheren, yma difyk an howl, hag an loor tremena a-rag an howl, mes ny vydh gweladow yn Kernow. Yn Amerika Deghow y fydh gweladow, hag y fydh difyk kowl yn rannow Chile hag Arghantina.

Yma difyk an howl arta yn Chile hag Arghantina nessa bledhen dhe’n 14ves mis-Kevardhu 2020, pella dhe’n deghow, ogas dhe’n Gwlas Kembrek.

Yma difyk an loor dhe’n 16ves mis-Gortheren.

Nyns yw an difyk kowal mes y fydh nebes moy es hanter an loor yn skeus ynter naw eur ha hanternos yn gorthugher an 16ves.

Yma towlen dhe’n Amerikanyon dannvon stervarnoryon dhe’n loor arta. Yn towlen henwys “Ragdres Artemis”, i a vynn aga dannvon eno erbynn 2024, saw pymp bledhen a-lemmyn. Ni a wel mar pe hemma possybl.

Yma lorell a-dro dhe’n loor, henwys Lunar Reconnaisance Orbiter (po Resegvell Hwithrans an Loor) a wrug NASA dannvon dhe resek a-dro dhe’n loor ha’y studhya. An lorell ma a vedha orth an loor rag deg bledhen lemmyn.

Yma nebes dowr y’n gweres an loor esa diskudhys gans Resegvell Hwithrans an Loor yn gwiskas a’n gweres yn-dann an eneb. Yma yn lies rannow an enep 200 bys dhe 500 rann yn milvil a dhowr y’n gweres.

Yma powyow erell ow tannvon robotys dhe’n loor y’n termynyow ma. Negys a Israel a dhanvonnas tirell, mes soweth ny wrug hi tira, saw skwattya orth an loor an 11ves mis-Ebrel.

Imaj: www.space.com/beresheet-moon-lander-crash-site-photos.html

China a wrug tira Chang’e 4 war fas pell a’n loor 3a mis-Genver an bledhen ma, ha gwrandryell Yutu-2. Ymons i hwath oberi. Yth esa nebes losow ha hwesker yn arbrov y’n direll, mes i a dheuth ha bos re booth hag i a verwis. Yth esa avalow dor, ha losow arall Arabidopsis thaliana neb a wra tevi avel hwenn y’gan lowarthow.

Yma towlen dhe China dannvon tirell Chang’e 5 y’n mis-Kevardhu an bledhen ma a wra dehwel sampel a’n loor dhe’n norvys. Yma towlen dhe dannvon stervarnoryon mes ny vydh kyns an dew vil ha tridegow. A vydh an Amerikanyon kynsa? Termynyow dhe les yns.

Y’n mis-Metheven yth esa kommol golowys y’n nos “noctilucent clouds” gwelys yn Breten Veur hag Europ. Hemm a hwarva ha kommol ughel y’n ayrgylgh hwath golowys gans an howl kyn nag yw an howl y’n ebron dhyworth an dor. Kommol a’n par na yw y’n mesosfer, orth ughelder a-dro dhe 80 kilometer. Ymons i gwelys an moyha menowgh yn nosow hav, hag an howl hwath gwelys dres an nos dhyworth ughelder an mesosfer.

Imaj: Bertrand Kulik dre spaceweathergallery.com/nlc_gallery.html

Bys nessa prys,

Davydh Trethewey

Nowedhheans 

Lies den a welas difyk an howl dhyworth Chile hag Arghantina

Imaj: Gwenael Blanck dhyworth Coquimbo, Chile, dre spaceweathergallery.com

Imaj: Petr Horálek dhyworth Mirji ESO La Silla, Chile

Yma hwithrell arall ow mos dhe'n loor, dhyworth Eynda. Hemm yw Chandrayaan-2 ha a wra tira ogas ha aghel deghow an loor gans tirell henwys Vikram ha gwrandryell henwys
An lonch a vydh war 15ves mis-Gortheren dhyworth Kresen Efanvos Satish Dhawan, Sriharkota, Eynda, hag an tirans vydh 6ves mis-Gwynngala. Yma gwrandryell henwys Pragyan gensi.