Ebron y'n Nos - mis-Est 2021

This is a transcript for the August 2021 segment of 'Ebron y'n Nos' I prepared for Radyo an Gernewegva, broadcast in #549 ha #550.

My a leveris an blydhen diwettha yn Ebrenn y'n Nos mis-Kevardhu, a-dro dhe'n planet Gwener, ha'n diskudhans gass fosfin yn ayrgylgh Gwener, a yllsa bos diworth bewnans yn ayrgylgh Gwener. War an norvys ma, yma fosfin gwrys gans bakteria anayrobek. A-ban hemma, re'th esa dadhlansow a-dro dhe'n fosfin, ha nebes steronydhyon na grysons i yn data a'n meni Prof. Jane Greaves yn Pennskol Kardydh, ha'n meni Prof Jane Greaves aga gorthybi.

Nebes steronydhyon a lever possybl yw gass sulfur dioksid a wra kawsya linenn spektroskopek, heb edhomm bos fosfin ena, po yth esa fowt yn maner ragdresans an data diworth an pellweler millimetre ALMA gans an meni Prof. Greaves.

An dhiskryjoryon: Snellen et al. 2020 Linkowski et al. 2021

Gorthybow meni Greaves: arxiv.org/abs/2011.08176 arxiv.org/abs/2012.05844 arxiv.org/abs/2104.09285 Seager et al. 2021.

Dell hevel, wosa dasvirans orth an data, nivel an fosfin a yllsa bos isella ages an kynsa tybyans martesen 1 rann rag bilvil yn le 20 rann rag bilvil. Nebes godhonydhyon a wra tybi possybl kavoes styryans arall rag gul an fosfin heb edhomm bewnans. astronomy.com/news/2020/11/prospects-for-life-on-venus-take-hit-in-phosphine-reanalysis

Nebes godhonydhyon Amerikanek a viras orth data diworth tavell yn 1978 Pioneer Venus, ha kavoes skoedhyans a-barth an tybieth fosfin diworto. An gwella fordh dhe dhiskudha an gwir a vydh tavellow spas nowydh dhe Wener. Yma lies anedha towlennys yn termyn a-dheu.

Yma an lester Shukrayaan-1 towlennys gans Eynda, martesen lonchys yn 2024 po 2026, gans resegvell a-dro dhe Wener, gans nebes maynys.

Yma towlenn gans Russi dannvon Venera-D. Y fydh resegvell ha tirell, kepar ha'n ragresow Venera yn 1980ow. An D yw rag ger Russek dolgozhivushaya, durya hir-dermyn. Byttegyns henn a via ogas dhe dri our war an enep, kyns an tempredh ughel, ha'n gwaskedh ughel a wra distrui an direll. Venera-D a yllsa bos lonchys yn 2029. en.wikipedia.org/wiki/Venera-D

Yma dew ragdresow Gwener towlennys gans NASA a wra lonchya a-dro dhe 2029. DAVINCI+ a wra dannvon tavell dhe dira war Wener, ha tenna data war y diyskynnans dre an ayrgylgh ha rag termyn berr war an enep. An huni arall yw VERITAS, resegvell Gwener a wra usya radar dhe mires dres an kommol Gwener ha gul mappa gwell a'n enep.

ESA re dhewis dannvon lester spas dhe Wener, EnVision, a wra lonchya yn 2031 ha resega a-dro dhe Wener gans maynys radar ha spektrometrek. gwiasva gans meni EnVision

Yma towlennow erell dhe gorra neb sort a jynn-ebrenn po gorhel-ayr yn ayrgylgh Gwener yn termyn a-dheu, ha tybyansow a-dro dhe fatell wra tirell a yll oberi rag hirra termyn heb bos distruis gans an kyrghennedh war an planet na.

Kyns hemma, yma lestri spas a wra treusnija Gwener, an lester ESA Solar Orbiter a wrug mos dres Wener 8ves mis-Est an blydhen ma. An lester ma a wra usya gravedh Gwener dhe janjya y resek rag y ober hwrithrans an howl. Lester spas arall ESA, BepiColombo a wrug treusnija Gwener 10ves mis-Est, war y fordh dhe Vergher. BepiColombo a wra treusnija Mergher yn mis-Hedra an blydhen ma, hag arta yn blydhynyow ow tos kyns entra yn resegva Mergher yn 2025.

Gans an Savla Spas Keswlasek yma modul nowydh Russek, Nauka (an hanow yw an ger Russek a styr godhonieth) junys gans an savla yn mis-Gortheren (erthygel arall). An modul nowydh, delatys rag termyn hir, a vydh arbrovji rag gul moy a ober godhoniethel war an Savla Spas.

Yth esa modul koth Pirs (an ger rag kay), o porth junyans hag alhwedh ayr, tennys dhe-ves a'n savla, ha gesys dhe goedha y'n ayrgylgh, rag gul spas dhe worra an modul nowydh Nauka.

Yma stervarnoryon gans an savla spas Chinek, Tiangong lemmyn, wosa meni gans tri den lonchys y'n kapsul Shenzhou 12 dhe'n savla na 17ves mis-Metheven diworth an Difeythtir Gobi yn Mongoli Nes. An modul kres Tianhe a'n savla Tiangong o lonchys heb meni, 28ves mis-Ebrel an blydhen ma, ha kapsul karg Tianzhou 2 lonchys 29ves mis-Me. An tri stervarner ma a wra gortos ena bys dhe mis-Gwynngala a'n blydhen ma. Y fydh modulys erell keworrys dhe Tiangong nessa blydhen.

Yth esa kaletter gans an pellweler Hubble an hav ma gans y jynn-amontya yn mis-Metheven, ha'n bellweler gorrys yn "mod salow" ha miransow skians a hedhis rag mis. NASA re wrug Hubble dhe oberi arta gans jynn-amontya kreun ganso, hag an bellweler 31 bloedh y oes a dhastallathis y ober sterionethek.

An pellweler spas James Webb a vydh lonchys 31ves mis-Hedra 2021, herwydh NASA. An pellweler ma a wra mires orth an ollvys heb lett an ayrgylgh yn isrudh, gans mirour 6.5 meter a-dreus. Ni a wayt puptra a wra mos yn ta, gans an lonch ha displegyans an pellweler. Res yw dhe JWST bos plegys hag ev a wra fyttya a-ji dhe'n kapsul war an fusenn.

War Veurth, an wandryell Perseverance a wra hwath oberi, ha dalleth a wra y ragdres tenna samplow, a vydh gwithys yn pibow, ha dell towlennys, kyrghys dhe'n norvys gans lester spas arall y'n termyn a dheu.

An wandreyell Chinek war Veurth, Zhurong, a dhrehedhas enep Meurth an 14ves mis-Me, ha dalleth lewya diworth an savla tirans 21a mis-Me. Yma kameras ha maynys godhonieth erell warnodho, ha radar rag mires yn-dann an tir dhe hwitha rew dowr.

An kamera HiRISE war Mars Reconnaisance Orbiter gans NASA a aspias an wandryell Chinek war enep Meurth.

Yma an lester Juno hwath oberi yn ta dhe Yow, ha gul treusnijans y loer Ganymede 7ves mis Metheven. An lester efanvos ma a dhrehedhis Yow yn 2016 ha studhya an kommol Yow yn manylus. Y fydh treusnijansow Europa hag Io yn blydhynyow ow tos.

An mis ma, yma Gwener isel y'n west wosa hohlsedhes, ha Sadorn ha Yow yn ebrenn nos. Sadorn yw yn ranneves Capricornus, an Gaver Mor, ha Yow yn ogas ynter Capricornus hag Aquarius. An dhew anedha yw yn ebrenn soth a-dro dhe hanternos. Dhe'n 29ves mis-Est, y fydh skeusow Europa ha Ganymede gweladow war disk Yow yn kettermyn, ynter kwarter dhe hanternos bys dhe kwarter wosa hanternos.

An loer yw orth kynsa kwartron 14ves mis-Est, loer leun 22a mis-Est, diwettha kwartron 30ves mis-Est ha'n loer nowydh 7ves mis-Gwynngala.

Bys nessa prys

Davydh Trethewey