This is a transcript for the second 'Ebron y'n Nos' piece I prepared for Radyo an Gernewegva in December, broadcast in #515 and #516.

Nadelik Lowen!

Yma Yow ha Sadorn ow nesa y'n ebron an mis ma, ha dhe'n 21a mis-Kevardhu i a wra nesa mar ogas ha 6 arkmynysen, henn yw saw degves rann a dhegre, po pympes rann myns y'n ebron an loor.

An diwettha termyn pan hwrug Yow ha Sadorn nesa moy ogas y'n ebron o yn 1623, ha nag o gweladow drefenn aga bos re ogas dhe'n howl, ha'n diwettha termyn gweladow o yn 1226. Byttegyns, yma unyans neb sort ynter Yow ha Sadorn pub ugens bledhen. Yow a resa a-dro dhe'n howl yn dewdhek bledhen, ha Sadorn a resa a-dro yn tamm le es deg bledhen warn ugens. Ytho, ogas ha pub ugens bledhen, yma an Norvys, Yow ha Sadorn yn unn linenn. Resegvaow an planetys yw nebes ynklinys, hag ytho, nyns yw unyans Yow ha Sadorn poran hag nyns yw pupprys an keth dell welyn ni y'n ebron.

Unyans planetek ynter Yow ha Sadorn yw onan an tybyansow profys rag an steren Bethlehem, a wrug herwydh an Bibel ledya an Tus Fur a'n Est dhe Yesu. Yth esa sterorieth posek yn termynow na, hag unyans Yow ha Sadorn a yllsa bos tybys avel neppyth dhe les, yth esa unyans anedha yn 6 KK, hag unyans Yow ha Gwener ha'n steren Regulus yn ranneves Leo yn 2 KK. Tybyansow erell profys yw nova po gornova, po komet bras.

Yow ha Sadorn yw yn ranneves Sagittarius, hag ymons i isel yn ebron soth-west wosa howlsedhes.

Yma nowodhow yeyn yn bys sterenieth, an mirva radyo Arecibo a wra bos deges awos damaj dhodho. An mirva Arecibo yw yn Puerto Rico, hag yw lester radyo yn pans topografek naturel, 305 a vetrow y vraster. An pellweler radyo ma o kowlwrys yn 1963 hag o an brassa pellweler radyo unnlester bys dhe 2016 pan veu an Pellweler Pelyek Aswa Pymp Kans Meter gwrys yn China. Erthygel gans Wired a-dro dhe dhamaj dhe Arecibo. Erthygel gans Pennskol Florida Kres

Yn mis-Est funenn a-vann an pellweler a dorras ha gul damaj dhe'n lester, ha funenn arall a dorras yn mis-Du. An fundyans godhonieth kenedhlek an Statys Unys a wra oberi an pellweler a erviras dhe'y dhiswul. Kyns henna, dhe Dhy' Kalan mis-Kevardhu, funennow erell a fyllis ha'n bynk degemmerell a godhis y'n lester.

Mar ny vo possybl daswul an pellweler ma, koll meur dhe sterenieth yw.

Yn mis-Du yth esa an lester efanvos Chinek Chang'e 5 lonchys dhe'n loor. An ragdres yw dhe tira war enep an loor ha dehweles sampel an dor lorek dhe'n norvys.

Sewenus o an tirans dhe'n 1a mis-Kevardhu, hag ynwedh kuntellans an sampel. An dowlenn o dhe guntell ogas ha 2 kilogramm a garregi lorek gans lo-balas hag ynwedh dre dardhell dhe denna sampel a bys dhe 2 meter yn-dann an dor.

Erthygel gans Spaceflight Now a-dro dhe Chang'e 5<

Dhe'n 3a mis-Kevardhu lester yskynnans a lonchyas a'n loor gans an sampel, ha res o dhe junya gans an resegvell Chang'e 5. Henn o sewenus ynwedh, an kynsa junyans dew lester efanvos robotek yn resegva a-dro dhe'n loor, ha'n kynsa yskynnans a'n loor a-ban Luna 24 yn 1976. Wosa hemma, an lester efanvos a wra gasa resegva an loor 13ves mis-Kevardhu ha tira an sampel yn Mongoli Nes dhe'n 16ves mis-Kevardhu.

Erthygel gans Spaceflight Now a-dro dhe lonchyans an lester sampel diworth an loor.Erthygel a-dro dhe junyans an lester sampel gans resegvell Chang'e 5

An dehwelans sampel gans an ragdres Nihonek Hayabusa 2 re sewenas. An lester efanvos ma a vysytyas an planetik Ryugu ha tenna sampel, ha'y dehweles dhe'n norvys. An kapsul gans an sampel a diras yn Ostrali ogas ha Woomera dhe'n 5ves mis-Kevardhu.

Bledhen nowedh da dhywgh hwi a-barth 2021!

This is a transcript for the December 2020 'Ebron y'n Nos' piece I prepared for Radyo an Gernewegva, broadcast in #511.

An bledhen ma, yth esa an Gober Nobel Fisek ros rag ober yn kever tell du. Rynnys o ynter Syr Roger Penrose re dhiskwedhes bos tell du dargenys gans tybieth Einstein, ha Reinhard Genzel ha Andrea Ghez re wrug diskudha toll du gorvras yn kresen agan galaksi.

Yma Meurth orth y bellhe a'n norvys y'n termyn ma, wosa y enebieth yn mis-Hedra. Byttegyns, yma ev hwath y'n ebron y'n kynsa rann an nos ha hwath gans splannder bras. Yma an lester efanvos Meurth 2020 orth y viajya dhe Veurth gans an wandryell Diwysygneth hag ev a wra tira 18ves mis-Hwevrer 2021. Yma dew lester erell ow viajya dhe Veurth y'n termyn ma. Yma onan diworth an Emireythow Unys Arabek, henwys Hope (po Gwaytyans yn Kernewek) hag a wra resega a-dro dhe Veurth ha studhya y ayrgylgh yn arbennik, ha Tianwen-1 diworth China gans resegvell ha tirell.

Yma Yow ha Sadorn y'n ebron gorthugher a-varr yn ranneves Sagittarius, ogas an eyl ha'y gila. Dhe 21a mis-Kevardhu, ymons i yn ogas y'n ebron, diberthys gans saw 0.1 a degreow. Ny wra Yow ha Sadorn nesa yn ogas marnas pub ugens bledhen. erthygel a-dro dhe'n nesheans ogas Yow ha Sadorn

Yma an loor leun dhe'n 30ves mis-Du, diwettha kwartron 8ves mis-Kevardhu, loor nowydh dhe'n 14ves mis-Kevardhu, kynsa kwartron an 21a mis-Kevardhu ha loor leun arta dhe'n 30ves mis-Kevardhu.

Yma difyk an howl 14ves mis-Kevardhu. An difyk ma yw gweladow yn Amerika Dyghow, yn Chile hag Arghantina. Nyns yw pur bell an hyns difyk kowal a'n gwlas Kembrek yn Arghantina, yth yw an hyns dew kans kilometer dhe'n north a'n tre Port Madryn.

An lester efanvos OSIRIS-REx a sewenas yn y dowl dhe denna sampel a'n planetik Bennu dhe'n 20ves mis-Hedra.

An lester a wra gasa an planetik yn mis-Meurth 2021 ha dehweles dhe'n norvys gans an sampel. Ev a wra drehedhes an norvys yn mis-Gwynngala 2023.

Yma nowodhow bras yn kever an planet Gwener. Nebes steronydhyon a wrug diskudha gass yn ayrgylgh Gwener, fosfin, henn yw atom fosforos ha tri atom hidrojen. Ledyores an bagas a wrug hemma yw Professor Jane Greaves yn pennskol Kardydh. Dustuni an gass ma o kevys diworth dew pellweler radyo, an James Clerk Maxwell Telescope - pellweler ismillimeter yn Hawaii, ha'n Atacama Large Millimetre Array yn Chile. astronomynow.com/2020/09/14/possible-evidence-found-for-life-on-venus War an norvys, an unnsel fenten a fosfin yw bakteria anayrobek. Nyns yw fenten aswonnys dororiethel po kymygiethel anodho. Yma tybyans bos neb sort a vewnans yn kloudys Gwener, yth yw enep Gwener pur booth, mes yma nivel y'n ayrgylgh gans an keth tempredh ha'n norvys. Gwener yw gweladow yn est yn ebron bora kyns howldrevel y'n termyn ma.

Dowr re beu diskudhys war an loor. astronomynow.com/2020/10/26/adding-impetus-to-artemis-h2o-found-on-sunlit-surface-of-the-moon spaceflightnow.com/2020/10/26/water-molecules-detected-on-moons-sunlit-surface-adding-impetus-to-artemis Yth esa dowr diskudhys kyns yn kowdell skeusys ogas dhe'n aghel soth a'n loor, mes lemmyn dowr re beu diskudhys yn dor lorek yw yn-dann howlsplann. An mirva ayrek isrudh SOFIA (Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy) a wrug spektra a'n ranndir kowdoll Clavius. An spektra ma a dhiskwedhas dustuni a dhowr kemmyskys yn dor. Yma towlenn gans NASA tira war an loor arta yn ragdres Artemis yn 2024, hag y'n termyn a dheu sevel savla hir-dermyn war enep an loor. Mar pia possybl kavos dowr a'n dor lorek y fydh les rag an dus a wra triga ena.

Stervarnoryon a wrug mos dhe'n Gorsav Spas Keswlasek dre lester efanvos SpaceX arta. spaceflightnow.com/2020/11/16/astronauts-ride-spacex-crew-capsule-in-landmark-launch-for-commercial-spaceflight Yth esa peswar stervarner y'n kapsul Crew Dragon o lonchys 15ves mis-Du yn y gynsa ragdres oberyansel wosa profyans gans dew stervarner yn mis-Me.

Possybl yw dhe weles imajys diworth pellwelerow, mes fordh arall kavos perthyans an kosmos yw dre sonheans. astronomynow.com/2020/09/26/listening-to-the-music-of-the-milky-way chandra.harvard.edu/photo/2020/sonify

Yma an son ma gwrys dre dreylya data a-dro dhe gresen agan galaksi diworth pellweler X-ray Chandra, pellweler Spitzer isrudh ha pellweler Hubble optek, yn son. Golow diworth taklennow dhe dopp an imaj yw klewys avel notennow pych ughella ha splannder an golow yw treylys dhe ughlder an son:

nebes styryans:

areth a-dro dhe sonheans: